Sfuei Mensîl Furlan Indipendent
Archivi de Patrie

La gaita des Asturiis, un strument antîc che al è tornât a vê une gnove vite

............

La Gaita asturiane e je un strument musicâl a flât simil a une baghe, cuntune bisacje pal tignî l’aiar colegât a une cane melodiche e a une cane par jemplâ la bisacje di aiar e une cane che e fâs di bordon. Il sunadôr di Gaita al è clamât ‘gaitero’.
Secont cierts filolics, la peraule e ven dal gotic ‘gaits’, ‘cjavre’, che cu la piel di chest animâl si fâs la bisacje di aiar dal strument (fuelle).
Par altris studiôs la peraule e ven di un oboe african, clamât ‘al-ghaita’, ‘ghaita’ o ‘gheita’. ‘Cornamusa’ è invezit un tiermin latin. Chest strument al jere za doprât dai antîcs romans, e al è pussibil che a sedin stâts propit lôr a introdusilu te penisule iberiche.
Lis primis notiziis a rimontin ae ete di mieç tant che strument popolâr doprât dai contadins. Intal secul XVI a tachin a jessi i prins gaiteros professioniscj, ma intal XIX secul il strument al veve pierdût lustri, tant che a restarin dome pôcs musicants famôs.
Hevia al à contribuît a fuart ae sô riscuvierte e evoluzion traviers la creazion de Gaita eletroniche.
La Gaita tradizionâl e je fate cun lens diferents: i plui doprâts a son il len di bos o di eban.
E je stade ancje un strument ‘marziâl’: l’ esercit asturian le sunave in bataie. Lu à ricuardât Hevia vie pal conciert di Tumieç cun l’ultim toc: “Chest al à 200 agns: lu sunavin in bataie lis trupis asturianis cuintri di Napoleon. Un element che al met in comun la mê tiere cul Friûl: la dominazion francese. O fasìn simpri cheste musiche par saludâ il nestri public, ma noaltris lu sunìn no pe vuere, ma pe pâs”. ❚ ✒ C.R.

Int di Cjargne / Magjie a Cjarsovalas

Marta Vezzi
Un dai lûcs dai Pagans in Cjargne Cjarsovalas, il paisut dai Pagans, al è sore Val e Rualp, frazions dal Comun di Darte, a 1.350 metris sul nivel dal mâr. “Al è un dai lûcs indulà che o puarti di plui la int – e conte Fides Banelli, mestre in pension che a fâs ancje […] lei di plui +

L’Editoriâl / Cuant vignaraie la “adunade” dai furlans?

Walter Tomada
Tropis vitis aial il Friûl? Al sarès biel se a’ndi ves siet, come i gjats: o cetantis di plui, come i protagoniscj di tancj videozûcs che ur plasin ai nestris fantats. Magari cussì no, dut câs, un popul nol è mai bon di vivi dôs voltis: se i tocje disparî, al sarà par simpri. Se […] lei di plui +

Festival di Poesie Alpine / Autôrs di Ladinie, Grisons e Friûl a confront

Gabriele Zanello
Tal incuintri di Bressanon ancje lis vôs di Gigi Maieron, Nelvia Di Monte, Gianluca Franco, Francesco Indrigo, Luigina Lorenzini e Antonella Sbuelz Tra lis comunitâts furlane, ladine e rumance a esistin relazions identitariis e culturâls une vore antighis, che massime tai agns Setante e Otante a àn vût un moment di gnove sfloridure ancje sul […] lei di plui +