Sfuei Mensîl Furlan Indipendent
Archivi de Patrie

IL GRANT LUNARI DAL FRIÛL. Lui

............

foto Giandomenico Ricci
foto Giandomenico Ricci

Lui al è il setim mês dal an. Tal antîc calendari roman, che secont la tradizion al veve dîs mês, Lui al jere il cuint mês dal an, e propit par chest si clamave Quintilis; dome tal an 44 prime di Crist al fo cambiât in Iulius in onôr dal ditatôr Juli Cesar che al jere nassût propit il cuart dì prime des idis di Quintilis. Prin mês dal Istât, Lui al pant la plenece de nature cjamade di vite cu la formazion e la bondance di semencis; l’Istât e je la stagjon des fuarcis gjeneradoris e maternis de tiere, de potenzialitât massime de energjie feminine intune atmosfere cjalde e umide, compagne a chê tal utar de mari. La linfe vegjetâl si è difondude in ducj i tiessûts de nature che cumò e pant il so plen svilup, rivât ae colme sot de potente fuarce dal soreli, dopo che chest al à tocjât il pont plui alt tal cîl di setetrion.
Ducj i paisaçs, des monts ae coline, tal plan fin al mâr, tor misdì a son fer e a polsin madûrs sot de coltre dal cjalt, dal scjafoiaç, dai rais une vore cjalts dal soreli che al infoghe e ogni forme di vite, te sô plenece, e sta sot di un ripâr, te ombrene dal sflandôr sverdeant e fresc de vegjetazion. Al è il timp de riscuvierte di sorzints di bosc e di spissui, di olis e di risultivis, di rois e di riui, che lis lôr aghis a scorin vie platadis jenfri i vencs, i olnârs e i noglârs des planuris, des fontanis che si sintive il cjacareç libar di dì e di gnot, des vascjis, dai sfueis, lûcs segrets di fantasiis e zûcs di fantacins. Une volte lis splanadis verdis si jemplavin de fadie e dai cjants di om e feminis che prime a falçavin il forment e po a seavin la jerbe, cuant che si jevave sù un umôr umit che al imberlive ancje il calôr de atmosfere. Intant lis cialis a lavin indevant a fâ il lôr davoi sui ramaçs dai pôi, dai rôi e dai cjastinârs, lis sisilis a segnâ zîrs larcs batint tal cîl turchin e i svuarbecjavai, une vore svelts a svolâ di une cise a chê altre, intant che i bôs e il cjaval devant dal cjar a scoreavin cu la code i moscjons che si tacavin su la lôr schene. Di cualchi desene di agns in ca, in Lui a tachin ancje lis feriis e tante int dopo vê finît il cicli de produzion tes fabrichis e tai uficis e partìs pes vacancis, tant che i lûcs pe vacance de mont e dal mâr a tornin a jemplâsi.
Dopo la polse dal solstizi di Jugn, il soreli al à tacât il so viaç contrari, tornant indaûr dilunc dal firmament celest che cheste inversion di tindince si pues viodi za a voli crot tal rapuart lûs-ombrene; cun di fat, za ai prins di Lui si pues visâsi che lis zornadis a tachin planc planc a scurtâsi, che ogni dì la albe e intarde e che il tramont al rive cualchi minût prime. Cussì, ai 21 di Lui, rispiet al mês prime (date dal solstizi), il soreli si jeve sù aes 4.41, vâl a dî 10 minûts in ritart, e il tramont al capite aes 19.51, o ben 11 minûts in anticip.
Cu la jentrade dal segn zodiacâl dal Leon, secont la tradizion furlane e rivave ancje la temude canicule, che a vuastave lis aghis e a savoltave i elements, intant che il grant sut al podeve fâsi sintî za ae metât dal mês, tor la fieste de Madone dal Cjarmin, une volte tant venerade tes glesiis dal Friûl, adun cui Sants dal mês Ermacure, Madalene e Ane e Jacum. ❚
✒ Mario Martinis

Comunicât / Cungjò, Aureli. Nus lasse un grant omp, Aureli Argemì, che si è batût pai dirits dal popul catalan e par chei di ducj i popui minorizâts. Il comunicât in lenghe catalane e furlane.

Dree Venier
BARCELONA Aureli Argemí, fundador i president emèrit del Centre Internacional Escarré per a les Minories Ètniques i les Nacions (CIEMEN), ha mort aquest dilluns als 88 anys, segons ha informat l’entitat en un comunicat. Nascut a Sabadell el 1936 i llicenciat en teologia a Roma i París, va ser monjo de Montserrat, va formar part […] lei di plui +

L'EDITORIAL / Preâ par furlan al è onôr e no pecjât

Walter Tomada
Jo no jeri ancjemò nassût cuant che pre Checo Placerean al tacave a voltâ il Messâl par furlan. A son passâts passe 50 agns e i furlans no àn ancjemò plen dirit, pe Glesie di Rome, a preâ inte lôr lenghe. La Conference Episcopâl dai Talians e à mancjât, ancjemò une volte, di fâ bon […] lei di plui +

Gnovis / Acuile sportive furlane

Redazion
Joibe di sere aes 6 intal Salon dal Popul dal Palaç da Comun di Udin si tignarà la cerimonie di consegne de prime edizion dal premi ACUILE SPORTIVE FURLANE, un gnûf ricognossiment che al met dongje il valôr dai risultâts sportîfs ae cussience identitarie che i campions furlans di ogni sport a son bogns di […] lei di plui +