Sfuei Mensîl Furlan Indipendent
Archivi de Patrie

Siest, una maravea di aga

............
.

Un paeis, una maravea di aga. Scjavassât di rigui. Lens o tumultuos, a si imbrassin cuma morous, par dopu scjampâ e butâsi tal liet del mâr. Ti crodi jo che i romans a an dicidût di colonizâ chel post chi. L’aga era una risorsa a chei timps e, dopu i longobards, i abatis benedetins a an sempri fat progredî chê tiara cussì dolsa.
Aghis di dutis li cualitâs: marsitis par molâ l’aga a timp e l’arba a cresseva biela e verda par molâ i armens a pascolâ.
Sfuars ca no an fònt e sòt, sòt a si dîs ch’al veve un gran lus il paron di dutis li aghis.
Aghis ch’a nassin dai scaturins e si butin a rondolon tra i fossâi e ta un moment a son flum, cuma il Versola.
Reghena ch’al zira ator da l’Abazia, cuma par protezila e il gran Lemene ch’al ingruma dut, ch’al nas a Versuta e plan plan al nuda tal so liet. Reghena, aga di Gleris. E po’ il Marinut, il Rigul, la Versola, il Vincjareit, la Roja De Lorenzi, il Ligugnana e il Canedi, ducjus fioi dal Lemene. Lui al nas cuma Versa, a Cjasarsa. Tal so font al veva la bisata dala cresta rossa. Forsi, cualchi volta la si viôt ancora parsè a è vecjona.
Fontanis a nassin ca e la, forsi a son miracolosis e frescjis. Dentri, a nudin spirandulis e a sguatarein ta un’aga di soreli. Tal cunfin cun Cordovât a nas la pi biela: la fontana di Vincjareit cjantada dal Nievo. Par di essi ta un post di inamorâs, duà che Leopardo Provedoni  ‘l à scontrât la sô amada Doretta Venchiaredo. Dut ator boscs e stradutis a costezin il flum. Di colp a si scontrin i mulins di Stalis, pojâs sora dos provincis: Venessia e Pordenon cun i so doi paeis di frontiera sul Lemene: Gruar e Siest da sempri in lota tra di lour par chistu benedet cunfin. Ben ades a an mitut un pâl ch’al divît il teritori, sensa ma e sensa se. Ades a fan fiesta insiemit. Si dîs che tal so vât a vivevin li aganis che a distiravin i panus tai prâs vissin. Forsi lu fan ancora.
Encja ‘na stria a stava ta chel borg li vissin. A saveva fâ l’aseit cul scolu dal lat. Lu veva imparât da un uminut dal bosc ator.
In ogni curtîl di Siest a è plantada una pompa ch’a buta dì e not. Cualchidun al à calcolât che tal mandamint di San Vit and è sietmil. Insoma i gondolan ta l’aga. Cuaranta chilometros cuadrâs di aga.
Parfìn i laghès a si son formâs par gjavâ glera par stradis e cjasis. A si clamin Paker, dal non del machinari austriac doprât par scavâ cuant ch’a an fat la ferovia tal votcent. Vuoi a son meraviglious, contornâs da arbui e lens cu ‘na aga blu, glassada e profonda. Pecjât ch’a no sedin sfrutâs pal turism. Un sou barcion ch’al zira sora li so aghis. A saressin una gran risorsa… ma!  A la Pefania però a fan ‘na gran fiesta cu la Foghera insiemit ai somossatours ca impiin una gran stela. Nissun ch’al pescji i pès grandons ch’a popolin li so aghis.
Ancja il non de la frassion di Bagnarola al à a che fâ cun l’aga. Ta la so plassa al nas l’acuedot soterani ch’al servìs duta la bassa. Apena di là dal cunfin cun Venessia a si trovin i machinaris ch’a molsin l’aga dal cumun di Siest. Lours a son a sud. L’aga a è vita. ❚
✒ Gilberta Antoniali, Test scrit in variante di Siest (PN)  di Gilberta Antoniali, poetesse. Si ringrazie Pier Carlo Begotti pe colaborazion.

Int di Cjargne / Magjie a Cjarsovalas

Marta Vezzi
Un dai lûcs dai Pagans in Cjargne Cjarsovalas, il paisut dai Pagans, al è sore Val e Rualp, frazions dal Comun di Darte, a 1.350 metris sul nivel dal mâr. “Al è un dai lûcs indulà che o puarti di plui la int – e conte Fides Banelli, mestre in pension che a fâs ancje […] lei di plui +

L’Editoriâl / Cuant vignaraie la “adunade” dai furlans?

Walter Tomada
Tropis vitis aial il Friûl? Al sarès biel se a’ndi ves siet, come i gjats: o cetantis di plui, come i protagoniscj di tancj videozûcs che ur plasin ai nestris fantats. Magari cussì no, dut câs, un popul nol è mai bon di vivi dôs voltis: se i tocje disparî, al sarà par simpri. Se […] lei di plui +

Festival di Poesie Alpine / Autôrs di Ladinie, Grisons e Friûl a confront

Gabriele Zanello
Tal incuintri di Bressanon ancje lis vôs di Gigi Maieron, Nelvia Di Monte, Gianluca Franco, Francesco Indrigo, Luigina Lorenzini e Antonella Sbuelz Tra lis comunitâts furlane, ladine e rumance a esistin relazions identitariis e culturâls une vore antighis, che massime tai agns Setante e Otante a àn vût un moment di gnove sfloridure ancje sul […] lei di plui +