L’Istât passât al podarès vê dade la impression di jessi stât fresc. Cheste e je dome une impression, magari cussì no, puartade dal fat che l’Istât dal 2024 al è stât cetant plui cjalt (l’an 2024 al è stât il plui cjalt su la Planure Furlane almancul dal 1901 incà, e i vegnin daûr il 2022, il 2014 e il 2023). Une biele analisi davuelte dal professôr Colucci dal CNR-ISP, che si pues cjatâ sul sît de Società Meteorologica Alpino-Adriatica, e mostre che la temperadure medie zornaliere sul Cjars vie par chest Istât e je stade cuasi simpri superiôr aes mediis climatologjichis dal trenteni 1971-2000, cu la ecezion di uns vincj dîs sparniçâts jenfri la seconde setemane di Lui, la ultime di Lui, la prime di Avost e la ultime di Avost. Se il stes confront si fâs cu la medie dai ultins dîs agns, si viôt invezit che cuasi simpri jenfri i 10 di Lui e i 10 di Avost si è sot de medie (e ancje ae fin di Avost). Chest al vûl dî che mieç Istât dal 2025 al è stât fresc rispiet ai ultins agns, ma che la tindince e reste chê dal alçâsi des temperaduris, robe che si viôt ben fasint un confront cui dâts storics.
◆ In ogni câs, il mês di Jugn al è stât cetant cjalt ancje chest an, cun massimis salt parsore dai 35°C su la plane e mediis parsore dal novantesim percentîl cuasi dapardut in Friûl. Si son contâts burlaçs ai 16-17, ai 20 e ai 26 dal mês. Chel dai 26 di Jugn al è stât causionât di une “gote frede” in cuote rivade dal Portugal sul Venit a Jevât, li che a son nassûts doi sistemis di temporâi rivâts daspò in Friûl, cuntun burlaç che si è disvilupât in supercele e che al à puartât tampieste cun grans plui grues di 10cm a Prate, Purcie, Sacîl e Brugnere, plui piçui plui a Jevât. In sumis, dut câs, il mês al è stât sec, cun ploie in gjenar sot dal 20-85% rispiet ae climatologjie di Jugn.
◆ Il domini dal anticiclon african al tocje il massim ai prins di Lui, cun massimis su la plane che a rivin a 37°C e minimis simpri parsore dai 20°C fin ai 6 dal mês. Daspò, il passaç di trê fronts atlantics jenfri i 6 e i 8 di Lui a sbassin lis temperaduris di uns 10°C. I fronts a puartin burlaçs e ploiis fuartis, cun pics di plui di 100mm di aghe sui Cjars e su lis Prealps Cjargnelis vie pal prin front. Vie pe gnot dai 8 di Lui, un fîl di nêf si poie sul Cjaval di Pordenon, parsore dai 2000m. Il rest dal mês al reste instabil e cun temperaduris contignudis. Si regjistre tampieste ai 11, 21, 24 e 27 di Lui. La ploie totâl vignude jù e je in gjenar dal 50-200% superiôr ae medie climatologjiche.
◆ La instabilitât e je lade indenant a zornadis ancje ai prins di Avost, fintremai ai 7, cuant che e je tacade une rimonte anticicloniche che e à puartât cjalt infogât fin ai 16. Dal dopodimisdì dai 16, burlaçs e tramontane a menin vie il cjaldon. Ai 17 di Avost e ven jù tampieste tor di Udin. Il timp perturbât al va indenant fin ae fin dal mês, fermant dome ai 20-21, dai 24 ai 26, ai 31. Ai 28-29 dal mês temporâi fuarts a interessin Venit, Istrie, Triest e Cragn, ma no il Friûl. Lis temperaduris di Avost a son stadis 0.5°C in medie plui cjaldis de medie dai ultins dîs agns, ancje se cun fuartis ossilazions. La ploie di Avost e je stade in medie cul trenteni 1990-2020, un fîl scjarse su la plane e bondante su la marine. ❚
Istât fresc? No, al è stât plui cjalt chel dal an passât
Indrì Maiero


